Temsili Demokrasinin Sağlıklı İşlemesinin Yolu Dar Bölge Seçim Sistemi

Abdulvahit GÖLBAŞI

Abdulvahit GÖLBAŞI

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Demokratik sistemlerde halk egemenlik hakkını belirli bir dönem için yöneticilere devretmektedir. Halkın vekili konumunda bulunan yöneticiler belirli esaslar çerçevesinde seçim yoluyla belirlenmektedir. Seçimlerin nasıl yapılacağı konusunda ise farklı görüşler ve sistemler bulunmaktadır. Bu yazıda ilk olarak demokrasi teorilerinden doğrudan demokrasi ve temsili demokrasi teorileri hakkında bilgi verilecektir. Yazının devamında çoğunluk esaslı seçim sistemlerinden bir tanesi olan dar bölge seçim sisteminin genel ilkeleri açıklanacaktır. Sonuç kısmında ise demokrasi teorileri ve dar bölge seçim sistemiyle alakalı değerlendirme yapılacaktır.

Doğrudan Demokrasi

Doğrudan demokrasi ve kurumlarının tanımı hakkında doktrinde üzerinde hemfikir olunmuş, herkes tarafından kabul edilmiş bir tanım bulunmamaktadır. Doğrudan demokrasi kurumları dünyanın farklı yerlerinde farklı şekillerde uygulanmaktadır. Buna bağlı olarak bu uygulamalarla alakalı yazarlar tarafından farklı şekillerde tanımlama ve incelemeler yapılmaktadır (Şen, 2010 : 5).

Doğrudan demokrasi, halkın egemenlik hakkını hiçbir aracı olmadan bizzat kendisinin kullandığı demokrasi teorisi olarak tanımlanmaktadır. Teori halkın egemenliğin tek sahibi olduğu ve egemenliğin devredilemez bir olgu olduğu fikrine dayanmaktadır. Bu teoriyi savunanlar için Rousseau’nun sosyal sözleşme doktrini ile egemenliğin devredilemezliği kuramı önemli dayanak noktalarını oluşturmaktadır (Tunç, 2008 : 1117).

Doğrudan demokrasinin uygulandığı sistemlerde karar verici kişiler, siyasi yetkinliği ve erginliği kabul edilmiş kişilerin tamamıdır. Devletin iç ve dış politikaları bu kişiler tarafından herhangi bir aracı kişi veya örgüt olmadan çıkarılan kanunlara, alınan kararlara göre oluşturulmaktadır. Doğrudan demokrasi teorisi diğer demokrasi türleri ile karşılaştırıldığında demokrasi idealine en yakın sistem olarak değerlendirilmektedir. Bununla beraber dünya genelinde artan nüfus ve bu nüfus içindeki seçmen sayısı göz önünde bulundurulduğunda ülkeler bazında uygulanması mümkün görünmemektedir (Şen,  2010 : 6).

Temsili demokrasi

Temsili demokrasi, halk egemenliğinin seçim yoluyla belirlenen temsilciler aracılığıyla kullanılması gerektiğini savunan demokrasi teorisidir. Halk elinde bulundurduğu egemenlik hakkını kullanmaları için seçim yoluyla belirlediği temsilcilere devretmektedir. Temsilciler seçildikten sonra sadece seçildikleri bölgeyi değil tüm millet adına seçilmekte ve görev yapmaktadır (Tunç, 28 :1117).  Temsili demokrasi teorisinde halk ile temsilciler arasındaki bağ seçim yoluyla sağlanmaktadır. Seçim süreci bittikten sonra halkın vekillerden doğrudan talepte bulunması mümkün değildir. Bununla beraber bazı dolaylı ve doğrudan yöntemleri kullanarak yönetime katılma imkanı devam etmektedir.  Temsili demokrasi çoğunluğun iradesini belirlemek ve çoğunluğun görüşlerine göre karar alınmasını hedeflemektedir. Bununla beraber halkın azınlıkta kalan bölümünün görüşleri yok sayılmamakta, iki grubun görüşleri arasında denge sağlanması hedeflenmektedir (Nacak, 2015 : 195-196).

Dar bölge seçim sistemi

Dar bölge seçim sistemi çoğunluk esaslı bir seçim sistemidir. Yapılan seçimlerin sonucunda, seçim bölgesindeki çoğunluğun oyunu alan aday seçimi kazanmaktadır. Buna bağlı seçim bölgesindeki çoğunluğun görüşü mecliste temsil edilmektedir. Bu sistemde ilk olarak ülke milletvekili sayısı kadar seçim bölgesine ayrılmaktadır. Seçmenler kendi bölgeleri için belirlenmiş tek bir vekilin seçimi için oy kullanmaktadır. Dar bölge seçim sisteminin uygulandığı ülkelerde, meclisteki sandalye sayı ülke çapında alınan oya değil seçimin kazanıldığı seçim bölgesi sayısına bağlıdır. Seçim bölgelerinde çok küçük oy farkları dahi seçimi kazanacak adayı değiştirebilmektedir. Buna bağlı olarak siyasi partiler için önemli olan ülke genelinde en çok oyu almak değil seçim bölgelerinin çoğunda seçimi kazanmaktır. Bu durum adaylar için ait oldukları seçim bölgelerindeki halkın görüşlerini önemli hale getirmektedir (Terzi, 2013: 14).

Dar bölge seçim sistemi, tur sayısına bağlı olarak iki farklı şekilde uygulanmaktadır. Uygulama şekillerinden ilki tek isimli tek turlu seçim sistemidir. Bu sisteminde seçim bölgesinde adaylar arasından en çok oyu alan aday seçilmektedir. Bu sistem İngiliz sistemi olarak da tanımlanmaktadır. Uygulama şekillerinden ikincisi ise tek isimli iki turlu seçim sistemidir. Fransız sistemi olarak da isimlendirilen bu sistemde İngiliz sisteminden farklı olarak basit çoğunluk değil mutlak çoğunluk aranmaktadır. İlk turda mutlak çoğunluğa ulaşan aday seçimi kazanmış sayılmaktadır. İlk turda hiçbir adayın mutlak çoğunluğuna ulaşamaması durumunda seçim iki tura kalmış olur. İkinci tura en çok oy alan iki aday katılarak mutlak çoğunluğu sağlayan aday seçimi kazanır. Alternatif olarak bütün adayların ikinci tura katılması sağlanarak basit çoğunluğu sağlayan adayın seçimi kazandığı varyantlar da mevcuttur (Terzi, 2013 : 8).

Geniş bölge seçim sisteminde seçmenin oy verdiği aday sayısı seçim bölgesi için belirlenmiş vekil sayısına göre değişmektedir. Bir seçim bölgesinin seçmeni 10 vekil için oy verirken, başka bir seçim bölgesinin seçmeni 3 vekil için oy verebilmektedir. Bu durum seçmenler arasında eşitsizlik oluşturmaktadır. Dar bölge seçim sisteminde her seçmen kendi bölgesindeki bir aday için oy vermektedir. Bu şekilde seçmenler arası eşitlik sağlanmaktadır (Terzi, 2013 : 17).

Sonuç

Demokrasi teorileri arasında halkın egemenlik hakkını en aktif şekilde kullandığı sistem doğrudan demokrasi teorisidir. Bununla beraber günümüz dünyasında artan nüfus ve devlet işleri göz önünde bulundurulduğunda bu sistemin uygulanması mümkün görünmemektedir.

Günümüzde uygulanması mümkün ve makul teorilerden birinin temsili demokrasi teorisi olduğu düşünülmektedir. Temsili demokrasi dar bölge seçim sistemiyle beraber uygulandığında halkın yönetime katılma oranının arttığı düşünülmektedir. Dar bölge seçim sisteminde her vekil belirli bir bölgeden seçildiği için partiye ve parti liderine nazaran seçim bölgesindeki halka karşı daha fazla sorumluluk hissetmektedir. Vekil seçildiği bölge halkının oyuna doğrudan bağlı olduğu için vekille halk arasındaki ilişki kuvvetlenmektedir. Vekilin seçiminde parti liderinin etkisi azaldığı için parti liderine sadakat azalmaktadır.  Fransız dar bölge seçim sisteminin bir varyantı olarak tek isimli iki turlu ancak ikinci tura en çok oyu alan 3 adayın katıldığı durumda en yüksek ve demokratik temsiliyetin  sağlanacağı düşünülmektedir.

Kaynakça

Şen, İ. G. (2010). Doğrudan demokrasi: kurumlar, hukuki ve siyasi sorunlar.

Nacak, O. (2014). TEMSİLİ DEMOKRASİNİN SORUN ALANLARI VE ÇÖZÜM NOKTASINDA YENİ BİR MODEL: KATILIMCI DEMOKRASİ. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 194-214.

Terzi, A. (2013). Dar Bölge Seçim Sistemi. Erişim Adresi: https://scholar. google. com/scholar.

Tunç, H. (2008). Demokrasi Türleri ve Müzakereci Demokrasi Kavramı . Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 12 (1) , 1113-1132