Yargı Bağımsızlığının Hâkimler ve Savcılar Kurulu Üzerindeki Etkisi

Yargı bağımsızlığı ilkesi; bir devletin hukuk sistematiği içerisinde, yasama, yürütme ve yargı güçleri arasındaki ayrılığın sağlanması için gerekli olan bir hukuki ilkedir. Hâkimlerin görevlerini yaparken baskı altında kalmalarını engellemek amacıyla bağımsızlığı, hükmün adaletini gerçekleştirebilmek için tarafsızlığı garanti altına almaktadır (İşten, 2014). Bu durumda aslında bir adil yargılanma sisteminden bahsedebilmek için yargı bağımsızlığı şarttır ve vazgeçilmezdir.

Hâkimler ve Savcılar Kurulu, Anayasa’nın 159. maddesi ile kurulmuştur. Yargı bağımsızlığını tesis edebilmek amacıyla idareden ayrı tutulmuş ve bağımsız bir kuruluş olarak inşa edilmiştir. En temel görevi mahkemelerin bağımsızlığını ve hâkimlik teminatını sağlamaktır (Anayasa, Md. 159/1).

Hâkimlik teminatı, hâkimler ve savcılar üzerinde etkili olan bir emniyet mekanizmasıdır. Bu teminat, hâkimlerin ve savcıların görevlerini gerçekleştirdikleri sırada maddi ve manevi baskılardan arınmalarını sağlar. Böylece hâkimler ve savcılar görevlerini sayılacak bazı kaygılardan uzak yapmaktadır. Bu kaygılardan bağımsız bir hâkimlik ve savcılık mesleğinin tesisi, yargı bağımsızlığının sağlanması için gereklidir (Bakırcı, 2022). İlgili teminatlar şunlardır:

• Azlolunamama ya da azledilmeme
• Bakanlık emrine alınamama
• Bakanlık hizmetlerine atanamama
• Emekliye sevk edilememe
• Aylık ve diğer özlük haklarından yoksun bırakılamama
• Savcılık sınıfına nakledilememe
• Yerlerinin değiştirilememesi teminatı ya da coğrafi teminat (Bakırcı, 2022)

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun İç İşleyişi

Hâkimler ve Savcılar Kurulu, genel kurul ve iki ayrı daire olmak üzere üç bölümlü bir yapıda faaliyet göstermektedir. Bunların haricinde kurula bağlı olarak çalışan bir adet ‘’Genel Sekreterlik’’ ve bir adet de ‘’Teftiş Kurulu Başkanlığı’’ bulunmaktadır (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021).

Adalet Bakanı, Kurulun başkanlığını yürütür. Ayrıca Adalet Bakanlığından ilgili bölümün bakan yardımcısı da genel kurul üyesi olarak görev almaktadır. Bununla birlikte Adalet Bakanı (Kurul başkanı) yalnızca genel kurul toplantılarına katılabilmektedir. Dairelerin yaptıkları toplantılara Kurul başkanının katılma yetkisi yoktur (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021).

Hâkimler ve Savcılar Kurulunun üye sayısı 13’tür. Bu sayı Genel Kurulda yer alan üye sayısını ifade etmekte iken, HSK Birinci ve İkinci Dairelerinin üye sayıları 6’dır. Bir dairede yer alan üye, diğer dairede görev alamamaktadır. Bu üyelerin seçiminde çeşitli yollar bir araya getirilmektedir. Anayasa’nın 159. maddesinin 3. bendine göre HSK üyelerinin seçimi şu şekildedir:

• Kurulun başkanı Adalet Bakanıdır.
• Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabii üyesidir.
• Cumhurbaşkanı tarafından 4 üye seçilmekte olup; 3 üyesi birinci sınıf adli yargı hâkim ve savcıları arasından, 1 üyesi birinci sınıf idari yargı hâkim ve savcıları arasından seçilir.
• TBMM tarafından 7 üye seçilmekte olup; 3 üyesi Yargıtay üyeleri arasından, 1 üyesi Danıştay üyeleri arasından ve nihayet 3 üyesi de avukat ve öğretim üyeleri arasından seçilir. Avukat ve öğretim üyeleri arasından seçilen üyelerinin en az birinin avukat ve en az birinin öğretim üyesi olması şarttır(Anayasa, Md. 159/3).

HSK Genel Kurulu, HSK içerisinde yer alan dairelerin uyuşmazlıklarıyla ilgili konuları incelemektedir. Böylece Genel Kurul, daireler arasında çıkan görev ve iş bölümü uyuşmazlıklarını kesin olarak karara bağlar (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021). Aynı zamanda dairelere karşı yapılan itirazları da inceler. Diğer taraftan HSK Genel Kurulu, Adalet Bakanlığı tarafından verilen ‘’bir mahkemenin kapatılması’’ veya ‘’yargı çevresinin değiştirilmesi’’ konulu teklifleri karara bağlar (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021). Bu durum HSK’nin mahkemeler karşısındaki etkin rolünü gösteren önemli bir işlevdir.

HSK Birinci Dairesi, hâkim ve savcılarla ilgili; atama, nakletme, geçici yetki verme, kadro düzenleme, yıllık ve mazeret dışındaki izinleri verme gibi durumlarda yetkili ve görevlidir. Ayrıca HSK Birinci Dairesi, hâkim ve savcıların görevlerini mevzuata uygun yapıp yapmadıklarını denetleme işini Teftiş Kuruluna yaptırır. Diğer taraftan hâkim ve savcılar hakkında yer alan ihbar ve şikayetleri inceleyip, hâkim ve savcıların görevleri esnasında suç işleyip işlemediklerini Kurul müfettişleri aracılığıyla inceleme yetkisine sahiptir (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021).

HSK İkinci Dairesi; hâkim ve savcı adaylarının mesleğe kabulü, meslekten çekilme veya görevin sonra ermesi hakkında kararın verilmesi, hâkim ve savcıların yükselmesi ve birinci sınıfa ayırma işlemlerinin yapılması, hâkim ve savcıların görevleri esnasında işlendiği iddia edilen suçlarının soruşturulması ve disiplin soruşturması hakkında karar verilmesi konularında yetkili ve görevlidir (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021).

HSK Genel Kurulunda toplantı gündemini başkan belirler. Aynı şekilde dairelerin gündemlerini de daire başkanları belirlemektedir. Diğer taraftan Genel Kurul ve daireler, üye sayılarının salt çoğunluğu ile toplanır. Kararlar da üye sayısının salt çoğunluğu ile alınmaktadır (Hâkimler ve Savcılar Kurulu, 2021).

2017 Anayasa Referandumu Sonrası Değişiklikler

2017 yılında gerçekleştirilmiş olan Anayasa değişikliği ile, ‘’Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’’ ismiyle faaliyet gösteren kurul, bugünkü adı olan ‘’Hâkimler ve Savcılar Kurulu’’ ismini almıştır (Çelik, 2018).

Kurulda daha önce 22 asıl ve 12 yedek üye bulunuyorken, 2017 değişiklikleri sonrasında üye sayısı 13’e düşürülmüş ve yedek üyelik sistemi kaldırılmıştır. Aynı zamanda Kurulda 3 adet daire bulunuyorken şu anki sisteme geçilmiş ve daire sayısı 2’ye düşürülmüştür (Çelik, 2018).

Tüm bu değişikliklerin yanı sıra en önemli değişiklik üye seçiminde yapılmıştır. 2017 öncesi sistemde; Cumhurbaşkanı tarafından 4 üye, Yargıtay Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından 3 asıl ve 3 yedek üye, Danıştay Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından 2 asıl ve 2 yedek üye, adli yargı hâkim ve savcıları arasından 7 asıl ve 4 yedek üye, idari yargı hâkim ve savcıları arasından 3 asıl ve 2 yedek üye, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından 1 asıl ve 1 yedek üye seçilirdi. Bunların yanı sıra Adalet Bakanı ve Bakanlık Müsteşarı da doğal üye kabul edildiğinden HSYK’de 22 asıl 12 yedek üye bulunurdu (Bakırcı, 2022).

Değerlendirme

Hâkimler ve Savcılar Kurulu, yargı bağımsızlığının hukuk sistemindeki en önemli temsilcilerinden biridir. Bunun sebebi, aslında doğrudan mahkemelerin bağımsızlığı ile ilgilidir. Çünkü mahkemelerin bağımsızlığının sağlanabilmesi için hâkimlerin ve savcıların, ‘’bağımsızlık’’ ve ‘’tarafsızlık’’ ilkelerine riayet edilen bir hukuk sistemi içerisinde görevlerini sürdürebilmeleri gerekmektedir. Bunun da en önemli sağlayıcısı; idareden ve yasama organından bağımsız hareket etme kabiliyetine sahip bir mekanizmadır. HSK’nin varlığı bu noktada önem kazanmaktadır. Ancak teorik saptamaların ötesinde pratik hukuk zemininin durumu analiz edilmelidir. Eğer uygulamada, bu bahsedilen teorik zemin oluşturulamazsa maalesef yargı bağımsızlığından bahsedebilmek mümkün olmayacaktır. Nitekim bunu sistemimizde yer alan, HSK’nin iç yapısıyla alakalı bazı durumlar da göstermektedir.

Örneğin 2017 değişiklikleri sonrasında yer alan, üye sayısında meydana gelen değişimler bunu göstermektedir. Üye sayısı 22 asıl ve 12 yedek üyeden ibaretken 13’e düşürülmüş ve Cumhurbaşkanının seçtiği üye sayısı sabit kalmıştır. 13 üyeden 4’ü doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından seçilmekte gibi gözükse de aynı zamanda doğal üye olan Adalet Bakanı ile Bakanlık Müsteşarının da Cumhurbaşkanı tarafından tayin ediliyor olması, HSK üyeleri içerisinde Cumhurbaşkanının etkili olduğu 6 üye olduğunu göstermektedir (Çelik, 2018). Bu durum oransal değişikliğin anlamlı bir yönü olabileceği noktasında şüphe doğurmakta ve yürütmenin yargıya müdahalesini kolaylaştırmaktadır. Bu durum da yargı bağımsızlığını hiç şüphesiz zedelemektedir. Bununla birlikte HSK’nin başkanı sıfatının doğrudan Adalet Bakanına tanınması da doktrinde eleştirilen bir diğer konudur (Bakırcı, 2022).

Kaynakça

Anayasa, Md. 159/1.

Anayasa, Md. 159/3.

Bakırcı, F. (2022). Yargı Bağımsızlığının Sağlanmasında Hâkimler ve Savcılar Kurulu ile Anayasa Mahkemesine Üye Seçimi Üzerine. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.

Çelik, D. B. (2018). 16 Nisan Anayasa Değişikliği ve Yeni Hâkimler ve Savcılar Kurulu Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi.

Hâkimler ve Savcılar Kurulu. (2021). Hâkimler ve Savcılar Kurulu (Hsk), Council Of Judges and Prosecutors (Cjp). https://www.cjp.gov.tr/Eklentiler/141220211638council-of-judges-and-prosecutorspdf.pdf adresinden alındı

İşten, İ. (2014). Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı. Gaziantep University Journal of Social Sciences.